Οι νεώσοικοι του Πειραιά.

Τα αρχαία νεώρια ήταν έτσι οργανωμένα ώστε να διαθέτουν όλες τις απαραίτητες στρατιωτικές υποδομές, με πιο εκτενή τα συμπλέγματα των νεωσοίκων δηλαδή τα υπόστεγα διαμερίσματα των αρχαίων νεώριων με το επικλινές δάπεδο. Στις εγκαταστάσεις των νεωρίων περιλαμβάνονται πέρα από τους νεώσοικους και οι λεγόμενες σκευοθήκες. Οι σκευοθήκες ήταν κτίρια αποθήκευσης πολύτιμων εξαρτημάτων των πλοίων του στόλου.
Οι νεώσοικοι χτίζονταν για να στεγάσουν τους στρατιωτικούς στόλους σε καιρό ειρήνης και έτσι έπρεπε τα πλοία να τραβηχτούν έξω από το νερό για την προστασία και τη συντήρησή τους.

‘Οι νεώσοικοι είναι τα αρχαιότερα δημόσια κτήρια του Πειραιά. Κατά τον Πλάτωνα οι πρώτες μόνιμες εγκαταστάσεις οφείλονται ήδη στον Θεμιστοκλή’ (Σταϊνχάουερ). Χρονολογούνται στα τέλη του 6ου – αρχές του 5ου π. Χ αιώνα.Ο συνολικός τους αριθμός δεν είναι μέχρι στιγμής γνωστός, αφού πολλοί από αυτούς βρίσκονται κάτω από τις εγκαταστάσεις του σύγχρονου λιμένα ή ακόμα και σε υπόγεια πολυκατοικιών. Ωστόσο, σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, στο σύνολο τους οι νεώσοικοι στα τρία λιμάνια του Πειραιά τον 4ο αι. π.Χ.ήταν 378 από τους οποίους οι 83 βρίσκονταν στη Μουνιχία(Μικρολίμανο), οι 196 στη Ζέα και οι 94 στον Κάνθαρο.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι νεώσοικοι του Πειραιά κατασκευάστηκαν κατά τα πρώιμα χρόνια του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας έτσι είναι πιθανόν ορισμένες από τις τριήρεις που πήραν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας εναντίον των Περσών το 480 π. Χ. καθώς και εκείνες που ανήκαν στη Δηλιακή Συμμαχία να στεγάζονταν σε αυτούς.
Ο λιμένας της Ζέας, στην ανατολική ακτή της πειραϊκής χερσονήσου ήταν ο κύριος πολεμικός ναύσταθμος της Αθήνας. Πιθανότατα ήταν ο πρώτος από τους τρεις όρμους του Πειραιά (Μουνιχία, Ζέα, Κάνθαρος), ο οποίος διαμορφώθηκε κατάλληλα για την εξυπηρέτηση του αθηναϊκού στόλου, αμέσως μετά την αρχή του Θεμιστοκλή (493-492 π.Χ.), που συνέλαβε το σχέδιο της ανάπτυξης της ναυτικής δύναμης των Αθηνών και συνεπώς των λιμένων του Πειραιά.

Οι νεώσοικοι ήταν μακρόστενα κτίρια με άνοιγμα προς τη θάλασσα και με επικλινές έδαφος σε κλίση προς το νερό, ώστε τα πλοία να τραβιούνται εύκολα στη στεριά. Τα πλοία τραβιόταν στη στεριά από επικλινείς ράμπες και έπειτα στερεώνονταν και δένονταν. Γενικά οι υποδομές και η κατασκευή των αρχαίων νεωσοίκων μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την αρχαία τεχνολογία, αλλά και τη ναυτική αρχιτεκτονική, ενώ αποτελούν σήμερα τα μοναδικά υλικά κατάλοιπα τα οποία σε μεγάλο βαθμό πιστοποιούν και τα μεγέθη των αρχαίων πλοίων.
Οι νεώσοικοι, ανά δύο, αποτελούσαν ένα επίμηκες υπόστεγο, που καλυπτόταν από μία δίρριχτη στέγη και έκλεινε στο πίσω μέρος του με συνεχή τοίχο. Παράλληλα
χωρίζονταν μεταξύ τους με κιονοστοιχίες, οι οποίες είχαν διαφορετικό ύψος και πλήθος κιόνων ανάλογα με το αν αντιστοιχούσαν στην κορυφή ή στην κοιλότητα της στέγης. Ανάμεσα στην κρηπίδα και στην κιονοστοιχία υπήρχε διάδρομος κίνησης του προσωπικού και μεταφοράς των απαραίτητων για της εργασίες συντήρησης υλικών. Έτσι το ελεύθερο πλάτος κάθε νεώσοικου διαμορφωνόταν στην περίπτωση της Ζέας σε 5. 60m (στη Μουνιχία είναι 5. 30m ) ενώ το μήκος έφθανε έως την ακτογραμμή στα 42. 00m.
Πίσω από τους νεώσοικους υπήρχαν διοικητικές εγκαταστάσεις και σκευοθήκες ενώ ολόκληρη η περιοχή του ναυστάθμου προστατευόταν από περίβολο.
Σε κάθε νεώσοικο ανελκυόταν μία μόνο τριήρης _ ή δύο μικρότερα πλοία .

Στο αρχαίο λιμάνι της Ζέας εξάλλου, ανασκάφηκαν τα κατάλοιπα των επτά νεωλκείων (πλάτους περίπου 8 μέτρων έκαστο) που αποτελούσαν κατά πάσα πιθανότητα τους χώρους για την αποθήκευση των μεγαλυτέρων πλοίων (πεντήρεις). Αυτά τα επιβλητικά πολεμικά πλοία, τα οποία υπολογίζεται πως είχαν μήκος περίπου 45 μέτρων και πλήρωμα 377 ανδρών, εισήχθησαν στο Αθηναϊκό ναυτικό περίπου στα 320 π. Χ, στην αυγή της χρυσής εποχής του.

Στη Ζέα οι νεώσοικοι ήταν μοιρασμένοι κατά μήκος της ακτής του λιμανιού, σε δύο ομάδες ανατολικά και δυτικά. Στο κέντρο του χώρου η κλίση του εδάφους δεν ευνοούσε την εγκατάστασή τους. Σε μία παραλία συνολικού μήκους 1120m ήταν συνεπώς εγκαταστημένοι 196 νεώσοικοι πλάτους 6. 50m, γεγονός που έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι μερικοί από αυτούς ήταν τοποθετημένοι σε δύο επάλληλες σειρές. Από τους νεώσοικους της δυτικής πλευράς του λιμένα της Ζέας δεν σώζεται πλέον κανένα ίχνος ενώ από την ανατολική, διατηρείται ένα μικρό τμήμα σε υπόγειο χώρο πολυκατοικίας (γωνία Ακτής Μουτσοπούλου και οδού Σηραγγείου )

‘Εξι μνημειώδεις νεώσοικους, που χρονολογούνται στα τέλη του 6ου – αρχές του 5ου π. Χ αιώνα και επτά μη στεγασμένα νεωλκεία (ναυπηγεία) ανέσκαψαν στο λιμάνι της Μουνιχίας (σημερινό Μικρολίμανο) οι αρχαιολόγοι του Δανέζικου Ινστιτούτου υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων σχετικά πρόσφατα σε οικόπεδο της Ακτής Κουμουνδούρου 22. Πρόκειται για κτίσματα πλάτους άνω των έξι μέτρων, που χωρίζονταν μεταξύ τους άλλοτε με τοίχους και άλλοτε με κιονοστοιχίες.