Ο Σταύρος Ξαρχάκος γεννήθηκε σαν σήμερα,στις 14 Μαρτίου 1939 στην Αθήνα. Μεγάλωσε σε ένα σπίτι στα Εξάρχεια. Ακριβώς απέναντι βρισκόταν μια ταβέρνα που τα Σαββατοκύριακα πλημμύριζε από τις αδέσποτες μελωδίες των πλανόδιων μουσικών που έφτιαχναν το ωραιότερο λαϊκορεμπέτικο «κέντημα» του δρόμου. Αυτές οι μουσικές αλητείες που γοήτευαν τ’ αυτιά του έμπλεκαν με τις ζακυνθινές καντάδες τις γιαγιάς του, η οποία κατά δήλωση του είναι εκείνη που τον παρότρυνε να ασχοληθεί με τη μουσική, και τους βυζαντινούς δρόμους που έμαθε στο ψαλτήρι της εκκλησίας, φτιάχνοντας ένα μοναδικό μουσικό μωσαϊκό ριζωμένο στο μυαλό και την καρδιά του.
Σπούδασε στο Ωδείο Αθήνων και από εκεί συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο Παρίσι και αργότερα στο Julliard School of Music της Νέας Υόρκης.
Με εκκίνηση το 1962 και τη μουσική για την ταινία του Ντίνου Δημόπουλου «Το ταξίδι»,μπαίνει σε μία πορεία υπέροχης δημιουργίας. Η επόμενη χρονιά τον βρήκε να συνθέτει μουσική για «τα Κόκκινα Φανάρια» και ύστερα τη «Λόλα», ταινίες που εκτυλίσσονται στον Πειραιά,σημειώνοντας θρυλικές επιτυχίες όπως «Χάθηκε το φεγγάρι» με την ακατέργαστη στεντόρια φωνή της πρωτοεμφανιζόμενης Βίκυς Μοσχολιού. Γράφει το «Καλντερίμι» με τη βαθιά ερμηνεία της Πόλυς Πάνου, το «Παράπονο» με τη σπαραχτική Τζένη Καρέζη και άλλα κομμάτια ορχηστρικά και μη. Καθηλώνει με το «Χορό του Σάκαινα» και το βαρύ χασάπικο σε μια εξαιρετική απόδοση χορογραφίας των Καρέζη, Νίκου Κούρκουλου και Νίκου Φέρμα κάτω από τον ήχο της πενιάς του Ζαμπέτα.
Από εκεί και έπειτα ακολουθούν για το Σταύρο Ξαρχάκο πολλές επιτυχίες που όμως είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς που απέδωσε μοναδικούς μουσικούς καρπούς. Έχει ντύσει μουσικά περίπου 21 κινηματογραφικές ταινίες και 15 τηλεοπτικές σειρές με κομμάτια ανεπανάληπτα όπως «Όνειρο δεμένο», «Στου Όθωνα τα χρόνια», «Φτωχολογιά», «Άπονη Ζωή» και τόσα άλλα. Έχει συνεργαστεί με σπουδαίους στιχουργούς όπως οι Λευτέρης Παπαδόπουλος, Βαγγέλης Γκούφας, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και πολλοί ακόμα. Ο Μάνος Ελευθερίου δυστυχώς έγραψε μόνο ένα τραγούδι σε μουσική δική του, το οποίο όμως έγινε ένας μουσικός ύμνος γεμάτος λυγμό, «Είναι αρρώστια τα τραγούδια».
Μοναδική συνεργασία του με τον ανεπανάληπτο Νίκο Γκάτσο με τον οποίο τον συνέδεε μακροχρόνια φιλία και δημιούργησαν υπέροχα ρα μουσικά τοπία με λόγο και μουσική σαν μια άρρηκτη ενότητα. Η ταίνια του Κώστα Φέρρυ το 1983, «Ρεμπέτικο» γέννησε τραγούδια-λουλούδια που ανθίζουν ακόμα μέσα στο χρόνο, όπως «Το δίχτυ», «Καίγομαι-Καίγομαι», «Μπουρνοβαλιά» με την επιβλητική Σωτηρία Λεονάρδου και άλλα.
Το μουσικό εύρος του Ξαρχάκου εκτείνεται από τα λαϊκά αλλά φτάνει ως τη θεατρική μουσική όπως «Το μεγάλο μας τσίρκο» το 1972 αλλά και τα συμφωνικά έργα και τα κονσέρτα. Έχει αποσπάσει διάφορα βραβεία για την καλλιτεχνική του προσφορά και από το 1995 διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα.Ελληνικής Μουσικής. Από το 1994 φέρει τον τίτλο του Διδάκτορα Καλών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο Adelphi της Νέας Υόρκης.
Ο Σταύρος Ξαρχάκος κατάγεται από τη Μάνη με την οποία διατηρεί στενούς δεσμούς.Ο Μάνος Χατζιδάκις κάποτε σε κάποιο ταξίδι τους μαζί στο τόπο καταγωγής του Ξαρχάκου, του είπε: « Αφού κατάγεσαι από εδώ, οι ευθύνες σου στη ζωή είναι πολύ μεγάλες.» . Αυτή η φράση είναι μια πραγματική καλλιτεχνική αντανακλάση στο μοναδικό του έργο.
Το ενδιαφέρον με το Σταύρο Ξαρχάκο είναι ότι διαθέτει μια σπάνια καλλιέργεια πνεύματος αλλά την ίδια στιγμή κρατάει μια άμεση σχέση με τον κόσμο. Πότε δεν φόρεσε τις ελιτίστικες παρωπίδες της μόρφωσής του. Επιδίωκε πάντα σχέση ουσιαστική με το κοινό, κάτι το οποίο αποτυπώνεται ολοκάθαρα στις μουσικές του. Κατάφερε να δημιουργεί μια μυσταγωγία με αρώματα από ελληνικά καλοκαίρια, φτωχογειτονιές, καφενεδάκια, αμαρτίες ανθρώπων, προσευχές και κλάματα σε μάτια παραπονεμένα και όλα αυτά σε μια αιώνια συγκατοίκηση με το χρόνο. Και αυτό το βλέπει κανείς κάθε φορά που τον παρακολουθεί να διευθύνει ορχήστρα.
Το Πειραϊκό Κύμα του εύχεται να είναι πολύχρονος και να δημιουργεί μοναδικές συνθέσεις.